Met dank aan vele particulieren, bedrijven, kerken, goede doelen instellingen als o.a. De Groene Ezel en De Recycling maar ook CORDAID en het Wereld Natuur Fonds (WNF) zijn we vanaf begin juni 2013 begonnen met de uitvoering Project Yahuarcaca. Het project dat gericht is op het behoud van de traditionele kennis en een effectief gebruik ervan in: het ecotoerisme aangeboden door de gemeenschappen, het lokale onderwijs, en het lokale natuurbeheer.

Somos parte del planeta!

Een belangrijk onderdeel van het project is het ondersteunen van PAINÜ – een kleine gemeenschappelijke organisatie die als alternatieve inkomstenbron op de lokale visserij, verantwoord toerisme willen aanbieden in hun woon- en leefgebied. Een goed idee met veel potentie; het landschap, de flora en fauna, de kennnis en de cultuur dat zij te bieden hebben is schitterend en interessant, het ligt op en een steenworp afstand van het stadje Leticia dat een regelmatige stroom van bezoekers. Echter, het opzetten en goed organizeren ervan is makkelijker gezegd dan gedaan. Het is een andere wereld met mensen met een andere manier van handelen, denken en redeneren. Waar een indiaan overheen kan rennen zo is bijvoorbeeld voor een toerist het oversteken van een beek over een omgehakte boom bijna onmogelijk en draagt de (onterechte) visualisatie van bijtgrage pirañas in het water niet veel positiefs bij. En zo wordt het begrip punctualiteit met behoorlijke marges genomen en nog eens behoorlijk versterkt bij regen.

In de eerste weken van het project is er veel tijd gestoken in het bezoeken, informeren en betrekken van de leiders en dorpelingen van de betrokken gemeenschappen én belangrijke overheidsinstellingen. Alhoewel de gemeenschappen met enige kilometers relatief dichtbij Leticia liggen is het maken van een afspraak moeilijk door slecht bereik en wordt de reis er naar toe vaak bemoeilijkt door onverwachte hevige tropische buien, hoog water, modderige paden en dunne en vaak gladde stammen over beken. Daarbij het feit dat veel van de bijeenkomsten alleen mogelijk zijn in de avonden omdat overdag de mensen bijv. op hun akkers, aan het vissen zijn, of gewoon lekker in de hangmat liggen.

De resultaten die wij tot dusver hebbben bereikt zijn positief en lijken wij op een goed moment met het project te zijn begonnen. Meer hierover in het volgende bericht.

Namens het gehele projectteam, met vriendelijke groeten,

Kees van Vliet

Het oeverlandschap van de Amazone rivier en de daarbij behorende overstromingsbossen vormen reeds voor duizenden jaren een belangrijke plaats voor inheemse bevolkingen vanwege de grote diversiteit en hoeveelheid aan vis, maar ook door de grote diversiteit aan eetbare vruchten en de vruchtbare grond waarop familie akkers worden aangelegd. Belangrijke elementen in dit landschap zijn de grote merengebieden die in de loop van de tijd gevormd zijn door het meanderen van de rivier. Het merengebied Yahuarcaca is hier een voorbeeld. Rondom de meren liggen de várzeas, de overstromingsbossen. Deze bossen kunnen vergeleken worden met de uiterwaarden in Nederland.

Deze overstromingsbossen vormen een belangrijk ecosysteem in het Amazone bioom waarbij een nauwe relatie ontstaat tussen de vissen en de vegetatie. Door de hevige regenval verder stroomopwaarts tot aan het Andes gebergte 1.000km verder (waar de Amazone rivier zijn oorsprong kent), treedt de rivier jaarlijks buiten haar oevers en stijgt plaatselijk tot wel 12 meter in hoogte en doet de bossen overstromen. Tegelijkertijd met het onderwater lopen van deze bossen staan vele soorten bomen in bloei of dragen vrucht en trekken vele soorten vissen aan vanuit de meren, beken en rivieren om zich te voeden met onder andere zaden en vruchten die vanuit het kronendak in het water vallen.

Behalve voor het levensonderhoud trekken de vissen ook deze gebieden in om zich voort te planten en om bescherming te vinden tussen de bomen en de luchtwortels. Verder trekken ook reptielen als kaaimannen, rivierschildpadden en andere dieren zoals de roze rivierdolfijn, rivierotter, en de amazone lamantijn (zeekoe) deze meren en overstroomde bossen in.

Voor de gemeenschappen die rondom de merengebieden wonen en langs de oevers van de Amazone rivier tussen Leticia en Puerto Nariño vormt vis de belangrijkste bron van dierlijke proteïne en vormt het verkopen van vis een belangrijke bron van inkomsten. Daarnaast dient het Yahuarcaca merengebied onder andere als drinkwaterbron voor de stad Leticia en heeft de hele regio een hoge potentie voor ecotoerisme.

Sinds het begin van de twintigste eeuw, toen het zogeheten Amazone Trapezium onderdeel werd van Colombia in plaats van Peru, heeft er veel migratie naar dit gebied toe plaatsgevonden, van gelukzoekers tot gedwongen arbeid in de rubbertapperij. Hiermee heeft er ook een toename plaatsgevonden van de menselijke druk op de natuurlijke hulpbronnen binnen het gebied en is het landgebruik vaak drastisch veranderd. Zo is de visserij toegenomen door de toename van traditionele vissers, de komst van commerciële vissers, de introductie van moderne netten en de mogelijkheid vis in te vriezen voor de commerciële verkoop ervan. Daarnaast is ook de vraag naar hout, brandhout en fruit toegenomen met als gevolg dat de bossen gedegradeerd zijn of volledig ontbost zijn voor het planten van gewassen of veeteelt.

Ondanks dat de visserij is toegenomen en er het gevaar bestaat van overbevissing vormt het verarmen en het verdwijnen van het leef- en foeragegebied van de vissen de grootste bedreiging. Immers met het verdwijnen van bepaalde boomsoorten of het gehele bos, kunnen vissen zich niet meer voeden met de vruchten en zaden van de bomen en verliezen zij hun broedplaatsen. Dit bevestigt het belang voor de gemeenschappen voor een goed en duurzaam beheer van dit landschap. Zo kunnen deze gebieden hun ecologische functies behouden en in het levensonderhoud blijven voorzien van de mensen van nu en voor toekomstige generaties. Dit benadrukt tevens de belangrijke rol die is weggelegd voor het (lokale)onderwijs en benadrukt het potentieel van ecotoerisme die vanuit de gemeenschappen kan en deels al wordt aangeboden.

Inheemse kennis in het onderwijs – Colombia
Sinds 1991 hebben de indianen gemeenschappen in Colombia het recht om naast het regulier onderwijs ook eigen lessen en lesmateriaal te ontwikkelen gebaseerd op hun cultuur en traditionele kennis; voor het behoud ervan maar ook om bij te dragen om als gemeenschappen het hoofd te kunnen bieden aan de huidige problematiek zoals hierboven beschreven. Echter door een gebrek aan specifieke kennis, ervaring en financiële middelen is het moeilijk dergelijk materiaal te ontwikkelen.

Zoals eerder is beschreven, is het uiteindelijkedoel om bij te dragen aan 1) het behoud van de Traditionele Ecologische Kennis van onder andere de Tikuna Indianen en 2) dit effectief te gebruiken voor het bevorderen van een duurzame omgang met de natuur en daarmee de onder andere de biodiversiteit én daarmee gepaard gaande beschikbaarheid van voedsel zeker te stellen. De korte termijn doelstellingen of specifieke doelen van de eerste fase – Het Veldwerk – staan hieronder opgesteld.

1. Samenstellen van een projectteam bestaande uit mensen/jongeren van Painü en bovendien het verbeteren van hun praktische vaardigheden qua organisatie en administratie.
2. Identificeren, beschrijven, illustreren en in kaar brengen van Traditionele Ecologische Kennis m.b.t. het oeverlandschap en de relaties tussen mens,  dier en natuur.
3. In kaart brengen van de woon en werkelijke leefgebieden van de direct betrokken gemeenschappen alsook de activiteiten die ze er uitvoeren.
4. Identificeren en beschrijven van problemen, conflicten, negatieve gevolgen van recente ontwikkelingen en veranderingen die  de biodiversiteit en productiviteit van het gebied als systeem aantasten.
5. Identificeren en beschrijven van oplossingen voor het verbeteren en bevorderen van een duurzaam beheer.
6. Versterken en uitbreiden van de betrokkenheid en onderlinge samenwerking tussen de belanghebbenden: gemeenschappen, commerciële vissers en boeren, lokale en regionale overheidsinstellingen, bedrijven en andere organisatie’s.
7. Ontwikkelen van concepten en strategieën voor de voortgang van het project.
8. Het opstellen van een plan van aanpak voor de tweede en derde fase van het project. Afspraken maken met de samenwerkende partijen en rond krijgen van (co)financiëring.

Met betrekking tot de merengebieden Yahuarcaca en Tarapoto en de omliggende gemeenschappen zijn er in de afgelopen jaren al meerdere onderzoeken en projecten uitgevoerd op het gebied van creëren van draagvlak, duurzame visserij op gemeenschapsniveau en ecotoerisme. Hierbij is nauw samengewerkt tussen gemeenschappen, Corpoamazonia, de universiteit en enkele organisatie’s om de lokale kennis te koppelen aan academische kennis.

Zo is er in de afgelopen twee jaar is er in het Yahuarcaca gebied een project uitgevoerd (gefinancierd door USAID en Corpoamazonia) gericht op het verbeteren van de bekwaamheid op gemeenschappelijk organisatorisch niveau  en het draagvlak  te versterken wat betreft het opzetten van duurzame visserij.  Hierbij hebben de betrokken gemeenschappen een logboek bijgehouden van waar welke vis is gevangen en is er een monitoringsysteem opgezet waarin de bewoners elkaar controleren op de visactiviteiten van de medebewoners.  Daarnaast is er constructief gewerkt  voor het creëren van een ecotoerisme organisatie met drie gemeenschappen rondom het merengebied Yahuarcaca wat geleid heeft tot de gemeenschappelijke organisatie PAINÜ.

Bij het merengebied Tarapoto zet Omacha, een Colombiaanse ngo, zich al jaren in voor het behoud van o.a. de roze rivierdolfijn en de lamantijn (zeekoe) en gebruiken daarvoor een integrale aanpak; voor het behoud van deze dieren, moet ook een de leefomgeving en de voedselbronnen behouden blijven. Zodoende heeft dit o.a. geleid tot het opzetten van een gemeenschappelijk beheer van de meren en bossen en tot herbebossing.

Verder zijn de meeste van de tot het projectgebied behorende gemeenschappen actief met het aanbieden en ontwikkelen van (eco)toerisme.

Het projectgebied bevind zich in het uiterste zuiden van Colombia in het departement Amazonas in het zogenaamde Trapecium waar Colombia grenst met Brazilië en Peru. Het is de enige plaats waar Colombia toegang heeft tot de grote Amazone rivier (Rio Solimões genaamd in Brazilië). Op het drielandenpunt ligt Leticia, de hoofdstad van het departement. Het projectgebied omslaat het oeverlandschap langs de rivier vanaf Leticia tot aan de gemeenschap Puerto Nariño en de daartussen en omheen liggende gemeenschappen die hun woon- en leefomgeving hebben in dit landschap.